بازتاب حفظ قرآن در دعاهای معصومین:
پیغمبر اکرم و ائمه معصومین علیهم السلام، مصداق واقعی حافظ و عامل به قرآن بودند و وجود افکار و اندیشه قرآنی در اعمال و گفتار آنها کاملاً مشهود بود. ایشان برای استنباط احکام، به آیات قرآنی استدلال می کردند؛ در قضاوت و داوری آیه ای را به عنوان شاهد بر حکم خود میآوردند و برای هدایت مردم آیه هایی از قرآن را برای آنها تلاوت میکردند. در دعاهایی که از ائمه به دست ما رسیده تسلط و اشراف کامل آنها به آیات قرآنی کاملاً مشهود است، به عنوان نمونه در قسمتی از دعای وداع با ماه رمضان صحیفه سجادیه اینگونه آمده است:
امام سجاد (ع) در دعای وداع با ماه رمضان با خداوند چنین مناجات میکند: أنت الذی زدتَ فی السوم علی نفسک لعبادک، ترید ربحهم فی مناجرتهم لک، و فوزهم بالوفادة علیک و الزیادة منک فقلت تبارک اسمک و تعالیت "مَن جَاءَ بِالحَْسَنَةِ فَلَهُ عَشرُْ أَمْثَالِهَا وَ مَن جَاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلَا یجُْزَى إِلَّا مِثْلَهَا"[1] "مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فىِ کلُِّ سُنبُلَةٍ مِّاْئَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاءُ"[2] و قلت "مَّن ذَا الَّذِى یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَةً"[3]و ما انزلتَ من نظائرهن فالقرآن من تضاعیف الحسنات..." و تویی آن که بر خود لازم کردهای تا بندگانت در معامله با تو سود بیشتری ببرند و اراده کردهای در تجارتشان با تو منفعت کسب کنند و در سیر به سویت حظ فراوانی که از ناحیه تو نصیبشان میگردد رستگار شوند و خود که نامت پربرکت و بلندمرتبه است فرمودهای: "هر کس کار خوبی انجام دهد ده برابر مزد میگیرد و هر که کار بدی بجا آورد فقط یک بار جزا میبیند"؛ و نیز خود فرمودهای "حکایت آنها که اموال خویش را در راه خدا انفاق میکنند چون دانهای است که هفت خوشه رویانیده که در هر خوشه صد دانه است و خدا برای هر که بخواهد ده برابر می کند که خدا وسعت بخش داناست"؛ و نیز فرمودی: "چه کسی است که به خداوند تبارک و تعالی قرض دهد و خداوند قرض او را به چندین برابر افزون کند." و آن چه نظائر اینها که در قرآن درباره افزایش حسنات نازل فرمودی.[4]
در این قسمت از دعا امام سجاد(ع) ۳ آیه از قسمتهای مختلف قرآن ذکر شده است که همه دارای این مضمون هستند: اجر و ثوابی که خداوند به بندگانش می دهد خیلی والاتر و بیشتر از اعمالی است که آنها انجام میدهند. امام حسین(ع) در بخشی از دعای عرفه با خداوند چنین مناجات می کنند:
"یا مقیض الرکب لیوسف فی البلد الفقر و مخرجه من الجب و جاعله بعد العبودیه ملکا، یا رادّه الی یعقوب بعد أن أبیضت عیناه من الحزن و هو کظیم، یا کاشف الضر و البلوی عن أیوب،یا ممسک یدی ابراهیم عن ذبح ابنه بعد کبر سنّه و فناء عمره، یا من استجاب لزکریا فوهب له یحیی و لم یدعه فردا و وحیدا،یا من اخرج یونس من بطن الحوت، یا من فلق البحر لبنی اسرائیل فأنجاهم و جعل فرعون و جنوده من المغرقین"[5]
جمله و عبارت این دعا برگرفته از آیه یا آیههایی از قرآن مجید است آیههایی از سورههای یوسف، صافات، انبیاء، طه و اعراف و... به عنوان مثال جمله "یا کاشف الضر و البلوی عن ایوب" از دعا اشاره به آیات ۴۱-۴۴ سوره ص و ۸۳ و ۸۴ سوره الانبیاء دارد "وَ أَیُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنىِّ مَسَّنىَِ الضُّرُّ وَ أَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحمِِینَ، فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَکَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ وَ ءَاتَیْنَاهُ أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحمَْةً مِّنْ عِندِنَا وَ ذِکْرَى لِلْعَابِدِین" و ایوب هنگامی که پروردگارش را خواند [و عرضه داشت] بدحالی و مشکلات به من روی آورده و تو مهربانترین مهربانانی. ما دعای او را مستجاب کردیم و ناراحتیهایی را که داشت برطرف ساختیم و خاندانش را به او بازگرداندیم و همانندشان را بر آنها افزودیم تا رحمتی از سوی ما و تذکری برای عبادت کنندگان باشد.
همه این عبارات به آیه هایی از قرآن برمیگردد که ذکر رحمت و لطف خاص خداوند به یکی از بندگانش میباشد. امام حسین(ع) با یادآوری نعمت خاص خداوند بر یوسف ویعقوب و ابراهیم و اسماعیل و زکریا ویونس، سابقه خداوند بر انعام و بخشش به بندگان را یادآوری میکنند.
یکی دیگر از فواید حفظ قرآن این است که شخص حافظ علاوه بر این که میتواند به زبان قرآن سخن گوید، این قدرت را داراست که آیههای مختلفی که در مورد یک موضوع نازل شده است را کنارهم بگذارد و در نتیجه این امر بهتر می تواند آیات قرآن را تفسیر کند یا موضع قرآن را در مورد یک موضوع بیان کند.
[1] انعام آیه 160
[2] بقره آیه 261
[3] بقره 245
[4] صحیفه سجادیه، ترجمه سیدکاظم ارفع، چاپ دوم، تهران، طلوع آزادی، ۱۳۸۲ ه.ش، ص ۲۶۸-۲۷۱
[5] مفاتیح الجنان، قمی، دعای عرفه حضرت سیدالشهداء(ع)