بازتاب حفظ قرآن در دعاهای معصومین

بازتاب حفظ قرآن در دعاهای معصومین:

پیغمبر اکرم و ائمه معصومین علیهم السلام، مصداق واقعی حافظ و عامل به قرآن بودند و وجود افکار و اندیشه قرآنی در اعمال و گفتار آن­ها کاملاً مشهود بود. ایشان برای استنباط احکام، به آیات قرآنی استدلال می کردند؛ در قضاوت و داوری آیه­ ای را به عنوان شاهد بر حکم خود می­آوردند و برای هدایت مردم آیه هایی از قرآن را برای آن­ها تلاوت می­کردند. در دعاهایی که از ائمه به دست ما رسیده تسلط و اشراف کامل آن­ها به آیات قرآنی کاملاً مشهود است، به عنوان نمونه در قسمتی از دعای وداع با ماه رمضان صحیفه سجادیه اینگونه آمده است:

امام سجاد (ع) در دعای وداع با ماه رمضان با خداوند چنین مناجات می­کند: أنت الذی زدتَ فی السوم علی نفسک لعبادک، ترید ربحهم فی مناجرتهم لک، و فوزهم بالوفادة علیک و الزیادة منک فقلت تبارک اسمک و تعالیت "مَن جَاءَ بِالحَْسَنَةِ فَلَهُ عَشرُْ أَمْثَالِهَا  وَ مَن جَاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلَا یجُْزَى إِلَّا مِثْلَهَا"[1] "مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فىِ کلُ‏ِّ سُنبُلَةٍ مِّاْئَةُ حَبَّةٍ  وَ اللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاءُ"[2] و قلت "مَّن ذَا الَّذِى یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَةً"[3]و ما انزلتَ من نظائرهن  فالقرآن من تضاعیف الحسنات..." و تویی آن که بر خود لازم کرده­ای تا بندگانت در معامله با تو سود بیشتری ببرند و اراده کرده­ای در تجارتشان با تو منفعت کسب کنند و در سیر به سویت حظ فراوانی که از ناحیه تو نصیبشان می­گردد رستگار شوند و خود که نامت پر­برکت و بلندمرتبه است فرموده­ای: "هر کس کار خوبی انجام دهد ده برابر مزد می­گیرد و هر که کار بدی بجا آورد فقط یک بار جزا می­بیند"؛ و نیز خود فرموده­ای "حکایت آن­ها که اموال خویش را در راه خدا انفاق می­کنند چون دانه­ای است که هفت خوشه رویانیده که در هر خوشه صد دانه است و خدا برای هر که بخواهد ده برابر می کند که خدا وسعت بخش داناست"؛ و نیز فرمودی: "چه کسی است که به خداوند تبارک و تعالی قرض دهد و خداوند قرض او را به چندین برابر افزون کند." و آن چه نظائر این­ها که در قرآن درباره افزایش حسنات نازل فرمودی.[4]

در این قسمت از دعا امام سجاد(ع) ۳ آیه از قسمت­های مختلف قرآن ذکر شده است که همه دارای این مضمون هستند: اجر و ثوابی که خداوند به بندگانش می دهد خیلی والاتر و بیشتر از اعمالی است که آن­ها انجام می­دهند. امام حسین(ع) در بخشی از دعای عرفه با خداوند چنین مناجات می­ کنند:

"یا مقیض الرکب لیوسف فی البلد الفقر و مخرجه من الجب و جاعله بعد العبودیه ملکا، یا رادّه الی یعقوب بعد أن أبیضت عیناه من الحزن و هو کظیم، یا کاشف الضر و البلوی عن أیوب،یا ممسک یدی ابراهیم عن ذبح ابنه بعد کبر سنّه و فناء عمره، یا من استجاب لزکریا فوهب له یحیی و لم یدعه فردا و وحیدا،یا من اخرج یونس من بطن الحوت، یا من فلق البحر لبنی اسرائیل فأنجاهم و جعل فرعون و جنوده من المغرقین"[5]

جمله و عبارت این دعا برگرفته از آیه یا آیه­هایی از قرآن مجید است آیه­هایی از سوره­های یوسف، صافات، انبیاء، طه و اعراف و... به عنوان مثال جمله "یا کاشف الضر و البلوی عن ایوب" از دعا اشاره به آیات ۴۱-۴۴ سوره ص و ۸۳ و ۸۴ سوره الانبیاء دارد "وَ أَیُّوبَ إِذْ نَادَى‏ رَبَّهُ أَنىّ‏ِ مَسَّنىِ‏َ الضُّرُّ وَ أَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحمِِینَ، فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَکَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ  وَ ءَاتَیْنَاهُ أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحمَْةً مِّنْ عِندِنَا وَ ذِکْرَى‏ لِلْعَابِدِین" و ایوب هنگامی که پروردگارش را خواند [و عرضه داشت] بدحالی و مشکلات به من روی آورده و تو مهربان­ترین مهربانانی. ما دعای او را مستجاب کردیم و ناراحتی­هایی را که داشت برطرف ساختیم و خاندانش را به او بازگرداندیم و همانندشان را بر آن­ها افزودیم تا رحمتی از سوی ما و تذکری برای عبادت کنندگان باشد.

همه این عبارات به آیه­ هایی از قرآن برمی­گردد که ذکر رحمت و لطف خاص خداوند به یکی از بندگانش می­باشد. امام حسین(ع) با یادآوری نعمت خاص خداوند بر یوسف ویعقوب و ابراهیم و اسماعیل و زکریا ویونس، سابقه خداوند بر انعام و بخشش به بندگان را یادآوری می­کنند.

 یکی دیگر از فواید حفظ قرآن این است که شخص حافظ علاوه بر این که می­تواند به زبان قرآن سخن گوید، این قدرت را داراست که آیه­های مختلفی که در مورد یک موضوع نازل شده است را کنارهم بگذارد و در نتیجه این امر بهتر می تواند آیات قرآن را تفسیر کند یا موضع قرآن را در مورد یک موضوع بیان کند.

[1] انعام آیه  160

[2] بقره آیه 261

[3] بقره 245

[4] صحیفه سجادیه، ترجمه سیدکاظم ارفع، چاپ دوم، تهران، طلوع آزادی، ۱۳۸۲ ه.ش، ص ۲۶۸-۲۷۱

[5] مفاتیح الجنان، قمی، دعای عرفه حضرت سیدالشهداء(ع)